Bireyin günlük yaşam aktivitelerini sürdürebilmesi için görme, işitme koklama, dokunma, tat alma ve hareket etme gibi deneyimlerinden bilgi elde etmek ve bilgiyi işlemlemek için sakin kalması ve odaklanması gerekmektedir.
Regülasyon, çocuğun çevreden ve vücudundan gelen uyaranları bütünleştirmesi için duygudurumunu düzenleyip etkileşime hazır olmasını sağlar. 0-3 ay arası gelişmeye başlayan regülasyon ve dikkatini verme kapasitesi gelişimini yaşamın diğer evrelerinde de sürdürür. Bebeklik döneminde duygu regülasyon için ebeveynlerine bağlıdır ve zamanla bu regülasyonu içselleştirmeyi öğrenirler. Güvenli bağlanma ile ilişkilendirilen duygu regülasyonu erken dönemde dikkat süreçlerinde önemli bir rol oynamaktadır.
Örneğin; annenin bebeği kucağında sallaması, ritmik hareketler, ninni söylemesi bebeği sakinleştiren ve regüle olmasını sağlayan davranışlardır.
Regülasyon gelişimi
0-3 ayda regülasyon gelişiminde çocuk anne-babaya bağlıdır ve onların yardımı ile regülasyonunu sağlamaya çalışır.
12-18 ayda çocukların sosyal isteklerini belirlemesi ve ebeveyni sorduğunda davranışlarını düzenleyebilme kabiliyetini geliştirmeleridir.
2 yaşında çocuklar kendi kontrolünü geliştirmeye başlar. Bununla beraber ebeveynlerinin olmadığı anlarda bile davranış kurallarına uyma yeteneği gelişir.
3 yaşında çocuk regülasyonunu genelleştirebilir ve çocukların duyusal regülasyonunu uygun bir düzeyde kalmalarını sağlar.
Regülasyon Problemleri
Davranışsal ve duygusal tepkilerini düzenlemekte problem yaşarlar bundan kaynaklı öfke kontrolünde zorluk, gereğinden fazla uyum gösterme ya da davranış problemleri görülmektdir. Karşılıklı ilişkilerde uygun bir iletişim kurmak, etkileşime girmek ya da ses tonunu ayarlamakta zorlanabilmektedir. Kurallara uymakta veya oyun geçişlerinde problem yaşayabilmektedir. Uygun ortama göre duygu durumunu ayarlamakta ve kendini sakinleştirmekte zorlanmalar görülmektedir.
Regülasyonun Desteklenmesi
Regülasyonun, bebeğin erken gelişiminde iletişim becerileri üzerinde büyük etkileri olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle, ebeveyn – bebek arasındaki ilişkiyi iyileştirmeye ve geliştirmeye de odaklanmalıdır. Yapılan araştırmalarda oyunların ve eğlenceli aktivitelerin, regülasyonda problem yaşayan çocuklar için regülasyon yeteneğini geliştirmede etkili olabileceğini göstermiştir. Problem çözme, planlama ve organizasyon, bellek, dikkat, motor planlama ve sıralı kurallı oyunlar çocuğun regülasyon becerisinin geliştirmesine yardımcı olabilir.
Regülasyon ve Duyu Bütünleme Problemleri
Duyu bütünleme vücuttan ve çevreden alınan duyuların birlikte uygun olarak işlemlenebilmesidir. Regülasyon sorunu yaşayan çocuklar duyu bütünlemeye ihtiyaç duyabilirler.
Vestibüler duyu hareketi/dengeyi sağlar ve iç kulakta yer alır. Vestibüler duyu uyarımları içeren bir ortamda huzursuzluğu ve davranış sorunları artabilir. Arabaya bindiğinde, sallandığında veya hareket içeren sporsal faaliyetlerde bulunduğunda davranış sorunları göstermesi vestibüler duyu işlemlemekte güçlük yaşadığının göstergesidir. Bu tür ortamlarda çocukların regülasyonu olumsuz etkilenip huzursuz olabilir.
Proprioseptif duyu beden farkındalığımızı sağlayan duyudur ve kaslardan, tendonlardan, eklemlerden duyu girdisi alınır. Eğer proprioseptif duyu bir sorun varsa çocuğunuza sarıldığınızda veya zıpladığında yani proprioseptif uyaran aldığında regülasyonunu sağlamakta zorluk yaşar. Bundan kaynaklı davranış problemi ortaya çıkabilir.
Taktil duyu dokunma duyusudur ve deriden uyaranlar alınır. Taktil sistemde bir problem varsa giydiği kıyafetin kumaşı, banyo yapma veya saç/tırnak kesme aktivitelerinden gelen dokunma uyaranlarını çocuk işlemlemekte zorlanır ve regülasyonu bozulabilir. Bu durumlarda ise ağlama krizler gözlemlenebilir.
İnteroseptif duyu iç organlarımızdan gelen duyudur ve aynı zamanda duygu durumunun oluşmasında da etkilidir. İnteroseptif sistemle ilgili problem varsa acıktığında, yorulduğunda veya tuvaleti geldiğinde iç organlardan gelen uyaranları tolere edemeyebilir. Bu durumlarda çocuklarda regüle olmakta sorun yaşadığı için huzursuzluk veya öfke gözlemlenebilir.
Görme duyusunda bir problem yaşanıyorsa yani parlak ışıkların olduğu yerlerde veya kalabalık/dağınık bir odadayken gelen görsel uyaranları işlemlemekte zorlanıyor olabilir. Bundan kaynaklı regülasyonunu sağlamakta sorun yaşayabilmektedir.
İşitme duyusunda bir problem varsa yani seslerden rahatsız oluyorsa regülasyonunu korumakta zorluk yaşayabilmektedir.
Koku ve tat duyularında bir problem varsa yani bazı tatlardan kaçınıyorsa ya da farklı kokulardan rahatsız oluyorsa böyle durumlarda çocuk regülasyonunu sağlayamayabilir.
Çocuklarda duyu bütünleme problemleri varsa regülasyonunu sağlamakta problem yaşayabilirler. Böyle bir durumla karşılaşıyorsanız bir ergoterapiste değerlendirme için başvurabilirsiniz.
Terzi, A. (2019). Sağlıklı gelişen anaokulu çocuklarında bilişsel ve fiziksel aktivitelerin duyusal işlemleme ve emosyonel cevaplar üzerine etkilerinin araştırılması (Master's thesis, İstanbul Medipol Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü).
Tüfek, M. T. & Elbasan, B. (2022). ÇOCUKLUK ÇAĞINDA ERKEN MÜDAHALEDE HEDEF ODAKLI YAKLAŞIMLAR: GELENEKSEL DERLEME . Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi , 7 (1) , 101-111 . DOI: 10.52881/gsbdergi.955986
Uzun, M. E., Uçar, H. N., & Vural, A. P. (2019). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan ergenlerde bağlanma özellikleri ve ebeveyn tutumları. Güncel Pediatri, 17(2), 300-313.
