Kişilik bozukluğu türleri, uzun süreli, şiddeti çok ve esnek fikir ve hareket kalıpları ile karakter verilen bir zihinsel bozukluk sınıflandırmasıdır. Bir kişilik bozukluğu için en önemli konu tanı alarak toplumsal yaşam üzerinde çok kısıtlayıcı bir davranış kalıbına sahip olmak gereklidir. Histrionik kişilik bozukluğu tanısı, yaşamlarını aşırı dramatize ederek dikkat çekmeye çalışan insanlar için kullanılır. Histerik kişilik tanımına rastlamak da mümkündür, ancak Histerik kişilik bozukluğuna Hysteria rahatsızlıktan farklı şekilde yaklaşmak gereklidir. Latin tiyatro oyuncusu anlamına gelen Histrionik versiyonu, Hipokrat’ın 2400 yıl önce teşhis ettiği Hysteria’dan değişik bir tanımlamadır.
Tanım
En önemli özelliği hemen her alanda aşırı duygusallık ve aşırı ilgilenilme ihtiyacı içinde olmalarıdır. Ergenlik ve ergenlik sonrası (Genç yetişkinlik) ortaya çıkar. (Arsu, 2001, 2)
Histrionik kişilik bozuklukları dikkat çekici ve abartılı duygular içermektedir. Duygular yüzeylidir ve çok hızlı değişebilir. Bu bireylerin en belirgin tip nitelikleri, çekicilikleri ve baştan çıkarıcılıkları şeklindedir. Onlar da narsisistik kişilik gibi daha fazla kendileriyle ilgilenmektedirler. Bu bozuk olma hali daha önce “histerik kişilik” olarak adlandırılmıştır. Histerik kelime, aynı anlamı taşımamak adına çok anlamlı bir anlama histrionik kelimesine bırakmıştır (Scully, 1990, 11)
Histrionik kelimesi histerik sözcüğü içinden farklı kök ve mana bulundurmaktadır. “Histrio” latincede rol yapan, aktör manasını ifade etmektedir (Öztürk, 1997, 7)
Tanı Koydurucu Özellikler
Temel olarak, Histrik kişilik bozukluğunu DSM 4’te olduğu gibi teşhis edebilmek için, belirli bir yaşla daha genç ve farklı koşullar altında başlayan, aşırı duygusallık ve bakım hissi ile başlayan, aşağıdaki özelliklerin en azından 5’inde devam eden bir model vardır;
Bağlantı merkezi bulunmadığı hallerde rahatsızlık görme
Başkaları ile haberleşmenin çoğunlukla uygun olmayan bir biçimde cinsi açıdan baştan çıkarıcı hareketlerle belirlenmesi
Süratli farklılaşan ve yüzey ile ilgili kalan hisler ortaya koyma
Cezbedebilmek açısından fiziki görüntüyü kullanım yapma
Çok fazla seviyede diğerlerine etki yapma taraflı ve detay bulunmayan bir sohbet şekli bulunması
Kendini gösterme, yapma hareket ve hislerini çok fazla büyütme ile ortaya koyma
Telkin edilebilme, kolaylıkla etki altında kalma
İlişki biçimlerinin bulunduğundan yakınılması zorunluluğuna inanç (Geçtan,1997, 6)
Historik kişilik bozukluğu durumunun toplumda “İlgi Arsızlığı” şeklinde isimlendirildiği de görülmektedir. Bu insanlar başkaları üzerinde duygusal ve olumlu izlenimler edinmeye çalışıyorlar. Başkalarını etkilemek ve övgü almak hastalığın anahtarıdır. Günlük hayatta, dikkat toplamak istemekle hareket ederler ve ilgilenmemek bir yıkımdır. Onların güvenleri, onay sürekliliği ile ilgilidir.
Histrionikler dikkat çekicidir, övgü almak için uyguladıkları yöntemler açıktır. İletişim sırasında en belirgin özellikler, olayları dramatize ederek, zavallı bir durum gibi görünen, reaksiyonları ve taklitleri abartan ve çoğunlukla konuşmalarında çarpıcı bir vurgudur.
Onların temelleri, gerçekten cazip bir birey değil, başkalarının mutlu olması için ihtiyaç duydukları, hayranlık duyma haklarına sahip oldukları ve insanların gerçekten hayran oldukları, engel olmaya hakkı olduğu düşüncelerine dayanıyor zevkleri. Ortaya koydukları koşullu inançlar, insanları etkilemedikleri takdirde başkalarını eğlendirme yapmazlar ise hariç tutulacakları ve dışlanacaklarına dair fikirlerine dayanıyorlar.
Historik hastanın iç dünyasının oluşmadığı düşünülmektedir. Hastalar, kendi tercih ve arzularını sürekli olarak bastırırlar, çünkü onlar ilgilenilme ve kabul edilme uğruna yaşamaktadırlar. Bu şekilde, geçmiş yaşamlarının belleklerinde olmadığı ifade edilebilmektedir. Kendilerini, ilgilendikleri izlenimlere ve yaşadıkları insanlara göre tanımlarlar. Başkaları olmadan, kendilerini hiçbir şey değil şeklinde kabul etmekte, dikkatin odak noktasında olmadıklarında sahte olaylarda deneyimlerinden bahsetmektedirler ancak sahte olaylara odaklanamıyorlar ve gösteri amacıyla davranış sergiliyorlar. Bu suretle yalan söyledikleri kendilerini olduklarından farklı olarak gösterdikleri anlaşılmaktadır.
Aniden yanlış bir iç vizyon değişikliği gösterebilirler ancak bu durumun kalıcı bir etkisi olmayıp, geçicidir. Bilinçli bir şekilde yalan söyledikleri ortaya çıkmasın diye unutmayı bastırmaya eğilim gösterirler, bu nedenle duyguları, düşünceleri ve inançları sıklıkla değişmektedir. Bu geçici düşünce değişikliği deneyimi sırasında kolayca yalan söyleyebilirler. Bu kişiliklerin en önemli özelliği yalanı kolaylıkla söyleyebilmeleridir.
İnsanlarla uyumları, hatta iyi dostluk olarak değerlendirdikleri durumların derinliği ve sürekliliği bulunmamaktadır. Eşitsizlik aynı olay ve insanlar için sürekli olarak alakasızdır. Yüzeysel olmalarına rağmen, tanıştıkları bir kişiye hala güvenebilir ve önerilerinde bulunurlar. Birdenbire karşılaştıkları biriyle çok samimi olabilirler ve hatta buluştukları kişiyi değiş tokuş etme pozisyonuna gelebilirler. Etkilenecek şekilde kalmaları kolaydır.
Kendi hayatlarını sürdürebilmek için gerekli olan temel becerileri edinmemeye çalışırlar, sadece görünüşleri ile takdir edilmeyi istemektedirler. Bu nedenle rekabet gücü, hayattan uzak bir kavramdır. Gerçeği kendi başlarına inceleme yetenekleri stres altındayken çok zayıf olup, onları düşünmeden başkalarının düşüncelerini kabul edebilirler. Onlara sürekli sevilmediğini ve neden sevilmediğini sorarak terk edemeyecekleri sözleri her zaman kullanabilmektedirler.
Genel olarak, onun tavrının bir tiyatro sahnesinde olduğu anlaşılmaktadır. Duygusal tepkilerde abartılı olarak bulunurlar ve hareketleri taklit ederler. Böylece toplum içinde bu şekilde davranıyorlar, akrabalarını utandırıyorlar ve çevreleri, dönüşümleri tutarsız ve aniden değişebilir olduğundan çevrilmezler. Örneğin, öfke ya da ani çığlıkları, aşırı çocukça sevinç reaksiyonları gözlenebilir.
Gereksiz isteklerde bulunma ve acımasız davranma kabiliyetine sahip olanların eylemleri dikkat alınması gereken kişilerdir. Aslında çevrelerini dikkat çekmek için bir araç olarak kullanmaktadırlar. Kıyafet ve aksesuarlara daha fazla zaman ve para harcayabilmekte, aşırı makyaj yapabilmekte ve çok fazla kullanmadıkları kıyafetler içeren dolap bulundurabilmektedirler.
Historik hastanın baştan çıkarıcı, kışkırtıcı ve cinsel terimlerle flört ettiği de açıktır. Histronizm, hastanın cinsel çekiciliğini dikkat ve ilgi için bir araç haline getirir. Erken yaşta, çekiciliğini diğerlerine karşı kontrol imkânı sağlar, ihtiyaçlarını karşılamak için beden işlevlerini keşfederler. Sinirli olmak veya reddetmek için dayanamazlar. Histrionics için, duygusal hastalık için temel, cinsel provokasyonların kullanılmasıdır.
Sürekli değişim, yetenek ve canlılık peşinde koşarlar. Kendilerini ön plana çıkaran, isteklerini ön plana çıkaran, samimi olmayan ve isteklerini yerine getirmeye istekli olan tutumlar, olaylara genel bir yaklaşımı olduğu için çevreler tarafından reddedilebilir. Bu histeri hastası için büyük bir depresyondur. Sabit şeylerden hoşlanmazlar, tekdüzeliği sevmezler, sonunda bitirirler, çünkü büyük bir hevesle başladıkları coşkuya geçmektedirler. İşi bitirme gerekliliği veya sonucun yaratacağı mutluluk tekrar zorlayıcı bir unsur değildir.
Histrionik kişilik bozukluğu ve Borderline kişilik bozukluğunun aynı hastalıkla teşhis edilmesi daha olasıdır. Yapılan araştırmalara göre, panik bozukluğu olan Histerik kişilik bozukluğu bireylerde en sık görülen; Sınır kişilik bozukluğu, obsesif kompulsif bozuklukta daha sık görülmektedir.
Etiyoloji
Toplumsal cinsiyet rollerinin nedeni olarak düşünülen histrionik kişilik bozukluğunda genetik faktörlerin rolü de oldukça düşüktür. Genel olarak histrionik kadınlar ilgi çekici davranış sergiler; histrionik erkeklerin, başkalarını yüceltmekten ziyade baştan çıkarıcı davranışlar bularak sorunu tesadüfen buldukları söylenebilir. Genel düşünce zincirleri aşağıdaki gibidir;
Dış uyaranlara göre düşünerek,
Yanıtlar ayrıntı ve etki derecesine göre değişir
Kadınlarda histrionik kişilik bozukluğunun daha sık ortaya çıkışının nedenleri için farklı açıklamalar vardır. Bununla birlikte, en çok beklenen açıklama, histrionların küçük bir çocuktan türetildiği ebeveyn kalıbıdır. Bir histrioni prototipi; babalarına titreyen ve elinde tutan tek kız çocuğudur. Küçük kızın güçlü bir adam tarafından bakımı ve bakımının sağlandığını ve bu kaynaklara ‘aşk’ yoluyla erişimin mümkün olduğunu öğrenir. Freud’a göre, kızlar anneleri ile birlikte kendilerini yarış gördükleri bu dönemde izlerler. Histrionik kızın annesine, annesinin küçük kızına göre daha fazla ilgilendiği gibi, beceriksiz ve kaba bir şeydir. Babanın ilgisini çekmek için kullanılan dramatik teşhircilik ve hayırsever davranış histrionik rahatsızlığın temelini oluşturur. Histrik kişilik bozukluğu belirtileri yaşla birlikte azalmaktadır. Bunun temel nedeni bir yandan hastalığın enerjik olması gerektiğidir.
Epidemiyoloji
Histrionik kişilik bozukluğunun, nüfusun %2 veya %3’ünde ortaya çıktığı bildirilmiştir. Rahatsızlık kadınlarda daha sık görülürken, her iki cinsiyette de karşılaşma riski aynıdır. Öncelikle,
Histrionik kişilik bozukluğu ile görülebilen veya benzer tarafları gösteren hastalıkları bilmek yararlıdır;
Somatizasyon Bozukluğu
Majör Depresyon
Dönüşüm Bozukluğu
Kişilik Bozuklukları (Sınır çizgisi, Narsisistik, Antisosyal, Bağımlı Kişilik Bozuklukları)
Tedavi
Histrionik kişilik bozukluğu içeriğindeki temel bilişsel problem, hasta durumunda bulunanın baskı altına alıcı savunma araçlarını normal kişilik bulunan insanlardan daha fazla ve sık sık kullandıkları ve kendileri için daha az netlik kazanma durumlarıdır. Bozukluğun düzgün hale getirilmesinde temel adım, hasta durumunda bulunan bireylerin bilerek, aslında yalan söylediklerini gerçekleştirmeyerek, baskı altına aldıkları orijinal fikirlerinin farkında olmalarını sağlamaktır.
Terapi yapanın kendi hislerini şeffaf hale getirmesi ve bu duygularını doğru biçimde ifade edilmesini sağlaması önemlidir. Altta yatan duyguların keşfedilmesi ve hastaya şifa yönünden vurgulanarak terapist açısından ele alınması gereken konulardır. Onların gerçek duygularından haberdar olmamaları, yalan söylemeleri veya yalancıyı savundukları için çok doğaldır.
Hassas bilgiyi ellerinde bulunduramamaları, histrionik bozukluğun önemli noktalarından birisi olup, hasta eylemlerini doğru veya yanlış değerlendirmek çok yanlıştır. İçgörü elde etmenin yolu, hastaların sevgi yakınlıklarını güçlendirmek için de önemlidir.
Temelde kendini ifade etmeye dayanan terapötik yaklaşımlar takip edilmelidir. Aslında, kayıtsızlık karşısında çok kötü hissedecek histrionik hasta, terapistlerden destek ve rehberlik beklemektedir. Bu, daha hızlı tedavi açısından çok önemli taşımaktadır. Grup ya da birey tarafından uygulanacak analitik odaklı psikoterapilerin de etkili olduğu düşünülmektedir.
Bu hastalar bireysel veya grup psikoterapisi ile tedavi edilebilir. Terapistler halkın duygusal görünümüne dikkat etmeli ve kendilerini doğru bir şekilde ifade ettirmelidirler. Onların içinde yatan duyguları ortadan kaldırmak için çaba gösterilmelidir. Çünkü hastalar gerçek duygularından haberdar değillerdir. Terapistlerin desteğine sürekli ihtiyaç duymaktadırlar. Bazı durumlarda ilaç tedavisinden destek alınabilmektedir.
Kişilik bozukluklarının erken yaşlarda ortaya çıkması nedeniyle ve insanların kendilerini bu hastalıkla özdeşleştirmeleri tedaviyi zorlaştırmaktadır. Psikiyatrik tedavinin başarılı olması için kişinin tutum, yaklaşım, bakış açısı, ilişkileri ve kapasitesine bakmak gerekmektedir. Kişilik problemleri genel olarak psikoterapi ile çözülebilir olsa da, uzun süredir yerleşmiş olan bu duygu, düşünce ve davranış alışkanlıkları değişmiştirKAYNAKÇA
Atkinson, Rita L., Richard C. Atkinson ve Ernest R. Hilgard. Psikolojiye Giriş II. Çeviren: Kemal Atakay ve diğerleri. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1995.
Orhan M. Öztürk, Ruh Sağlığı ve Bozuklukları. Yedinci basım. Ankara: Hekimler Yayın Birliği, 1997
Scully D (1990) Understanding Sexual Violence: A Study of Convicted Rapists. Cambridge, Unwin Hyman.
Tülay Arsu, 2001, www.Psikom.com.tr (16.01.2018)
Engin Geçtan, 2013, Psikodinamik Psikiyatri ve Normaldışı Davranışlar, Metis, (21.Basım) İstanbul, ISBN 975-342-451-6
