Alt solunum yolu hastalıkları daha sık kimlerde görülür?
Alt solunum yolu enfeksiyonları her yaş grubunda görülebilir. İki yaş ve altı çocuklarda viral bronşiyolit alt solunum yolu enfeksiyonları arasında en sık görülenidir. Kış mevsimi boyunca pediatri servislerindeki yatışların en sık nedenidir. Bronşiyolit, tanım olarak akciğerlerdeki küçük hava yolları olan bronşiyollerdeki enflamasyondur. Genellikle nedeni akut viral enfeksiyonlardır.
Zatürree (Pnömoni) akciğer dokusunu iltihaplanmasıdır. Bakteriler başta olmak üzere çeşitli mikroorganizmalara bağlı olarak meydana gelir. Çocuklarda;2yaş altı olmak, Düşük doğum ağırlığı, Erken doğum, Anne sütü ile beslenememe, Yeterli beslenememe, D vitamini eksikliği, Düşük sosyoekonomik düzey, Kalabalık yaşam koşulları, Sağlık hizmetlerinden yeterince yararlanamama, Altta yatan kronik hastalıkların varlığı, Doğumsal kalp, akciğer hastalıkları, Yetersiz aşılanma, kızamık boğmaca aşılarının uygulanmaması, Başta sigara olmak üzere hava kirliliği, Anne yaşı ve eğitimi
Erişkinde; İleri yaş, Müzmin (kronik) hastalıklar -Akciğer hastalıkları (KOAH, bronşektazi, akciğer kanseri), Kalp hastalıkları, Böbrek hastalıkları, Karaciğer hastalıkları, Şeker hastalıkları, Sinir sistemi hastalıkları, Yutma güçlüğü yapan durumlar (kas, sinir yemek borusu hastalıkları), Bağışıklık sistemi hastalıkları (AIDS, kan ve lenf bezi kanserleri), Sigara kullanımı, Alkol alımı, Kusmalar, Geçirilmiş uzun süren ameliyatlar, Grip salgınları
Ayrıca alerjik bireyler özellikle çocuklar tanı konup gerekli tedbirler alınmaz, düzenli tedavileri uygulanmazsa sık solunum yolu enfeksiyonları geçirirler. Genellikle bu çocuklar direnci düşük, hassas olarak adlandırılır ve gereksiz yere çok sık antibiyotik kullanırlar. Bu nedenle sık solunum yolu enfeksiyonu varlığında anne babaların ve takip eden hekimlerin çocuğun alerjik olabileceği konusunda bilinçli davranması ve erken dönemde konunun uzmanı hekime yönlendirme yapılması uygundur.
Alt solunum yolu enfeksiyonları nasıl bulaşır?
Elbette solunum yolu ile bulaşır. Akut bronşit genellikle üst solunum yolu enfeksiyonu ile beraber veya onu takiben ortaya çıkar. Soğuk algınlığı ve grip geçiren kişiler, uzun süre kapalı ortamlarda kalanlar ve havalandırması olmayan yerlerde çalışanlar daha risklidir ve yine sigara içen kişiler de daha kolay bronşit olur.
Bazı zatürree türlerinde hasta kişilerden sağlam kişilere doğrudan bulaşma riski vardır. Ama, hastalık çoğunlukla, hastanın kendi ağız, boğaz veya sindirim kanalında bulunan mikropların akciğere ulaşmasıyla meydana gelmektedir. Normal durumlarda hastalığa neden olmayan bu mikroplar, vücut savunması zayıf düşmüş kişilerde zatürree oluşturur. Dolayısıyla zatürreenin ortaya çıkmasında bulaşmadan çok, kişinin vücut direncini kıran risk faktörleri rol oynar.
Zatürreeye zemin hazırlayan grip ve benzeri viral solunum yolu infeksiyonları ise çok bulaşıcıdır. Hapşırık ve öksürükle yayılabildikleri gibi, ağız ve burun sekresyonlarıyla bulaşmış bardak, mendil, çatal-kaşık, kapı kolu gibi eşyalar aracıyla diğer kişilere geçebilirler. Tüberküloz gibi bazı solunum yolu enfeksiyonları ise damlacık yolu ile bulaşır.
Hasta kişilerin öksürmesi, hapşırması, konuşması ile solunum yolu salgıları damlacık şeklinde havaya atılır. İçinde tüberküloz basilinin (mikrobunun) de bulunduğu bu damlacıkların solunması ile sağlıklı bireyler infekte olur. İnfekte olan her kişide mutlaka hastalık gelişmez. Alınan basiller kişiyi hastalandırmaksızın vücutta saklı kalır ve vücut direncinin düştüğü bir anda hastalık oluşturur.
Alt solunum yolu hastalıkları için evde neler yapılabilir?
Tedavinin temeli istirahat, bol sıvı alımı, ateşin düşürülmesi ve yakınmaların giderilmesine dayalıdır.
Her hasta en az 1 hafta dinlenmelidir. Evde istirahat, işe ya da okula rahatsızlık bitmeden dönmemek hem hastanın iyileşmesini sağlayacak, hem de hastalığın çevreye yayılmasını engelleyecektir.
Viral enfeksiyon söz konusu olduğunda tedavide antibiyotiklerin yararı yoktur. Antibiyotik ancak ikincil enfeksiyon dediğimiz, üzerine eklenmiş bakteri varlığında; buna bağlı sinüzit, bronşit, zatürre gelişmişse kullanılmalıdır.
Hafif ateş vücudun savunma mekanizması olup düşürülmesi gerekli değildir. Yüksek ateş varlığında özellikle de küçük çocuklar ve yaşlılarda ateş düşürülmelidir. Ancak ateş düşürülmesinde çocuklarda aspirin kesinlikle kullanılmamalıdır. Viral enfeksiyonlarda aspirin kullanımı beyin hasarı ve karaciğer harabiyeti ile sonlanan ‘Reye Sendromu’na neden olabileceğinden 0-18 yaş arası ateş düşürmek için (hatta zorunluluk yoksa hiç) aspirin kullanılmamalıdır.
1.5-2 litre su içmek terle kaybedilen sıvının yerine konması ve sekresyonların yumuşaması açısından çok önemlidir. Günlük en az 1.5- 2 lt ılık su tüketilmelidir.
Öksürük varsa, öksürük ilk başladığında evde alınabilecek basit tedbirler şunlardır:
Öksürük gece artış gösteriyorsa-ki özellikle sinopulmoner enfeksiyonlarda ilk yatışta geniz akıntısına bağlı artabilir-yatağın başı yükseltilmeli, gerekirse çift yastıkla yatılmalıdır.
Burun mutlaka açık tutulmalıdır. Burun tıkalı kalırsa ağızdan nefes alınacak ve boğaz kuruyarak öksürük daha da artacaktır.
Öksüren kişinin kendisi sigara içiyorsa içmemesi, ya da yanında içilmemesi ve bu dönemde her türlü keskin kokudan uzak kalması uygun olacaktır.
Yine ağır efor öksürüğü tetikleyebilir, öksürüğü olan hasta ağır efordan kaçınmalıdır.
Öksürüğü tetikleyici reflu de sözkonusu ise buna yönelik de tedbirler alınmalı, tanı daha önceden konulmuşsa hekim bilgilendirilip tedavi gözden geçirilmelidir.
Öksürük 2 haftayı geçiyorsa ve/veya artıyorsa mutlaka hekime tekrar başvurulmalıdır
Alt solunum yolu enfeksiyonları ölümcül olabilir mi?
Alt solunum yolu enfeksiyonları ölümcül olabilir. DSÖ 1995’te 17 milyon insanın enfeksiyon hastalıklarından öldüğünü bildirmiştir, bunun %25’i alt solunum yolu enfeksiyonlarındandır.
Alt solunum yolu enfeksiyonu az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde özellikle 5 yaşın altındaki çocuklarda her yıl en az 4 milyon çocuğun ölümünden sorumlu tutulmaktadır. Bu rakam çocukluk çağı ölüm oranının yaklaşık %30’unu oluşturmaktadır. Çocuklarda düşük doğum ağırlığı, beslenme bozukluğu, kalabalık yaşam koşulları ölüm riskini artırmaktadır. Erişkinde ise İleri yaş, kronikhastalıklar, varolan KOAH, bronşektazi, akciğer kanseri gibi akciğer hastalıkları, AIDS, kan ve lenf bezi kanserleri gibi bağışıklık sistemi hastalıkları,Sigara kullanımı, Alkol alımı,Geçirilmiş uzun süren ameliyatlar alt solunum yolu enfeksiyonlarının ölümcül olabilmesine yol açmaktadır.
Alt solunum yolu enfeksiyonlarından zatürreeler tüm dünyada ve ülkemizde en sık görülen ve en fazla ölüme neden olan hastalıklar arasındadır. Türkiye'de beşinci sıradaki ölüm sebebidir. Özellikle, bebeklerde, çocuklarda, yaşlılarda ve bilinen başka bir hastalığı olan kişilerde zatürreeler daha ölümcül olabilmektedir. Dünyada her yıl 5 yaşın altında 10 ile 12 milyon çocuk zatürree nedeniyle ölmektedir. Bu ölümlerin %90'ı gelişmekte olan ülkelerde olmaktadır. Ülkemizde 1-12 aylık bebek ölümlerinin %48'inden zatürree sorumludur. Bir ile dört yaş grubunda bu oran %42'dir.
Önemli bir sağlık sorunu olan ve 3. En sık ölüm nedeni olarak karşımıza çıkan KOAH’ta yılda 2-4 kez akut atak saptanır ve KOAH ölümlerinde de en sık neden akut atağa yol açan alt solunum yolu enfeksiyonları yani KOAH alevlenmeleridir. Özellikle son yıllarda kuş gribi, SARS, domuz gribi gibi yeni mikrobiyolojik etkenlerin salgınlar yapması ve bunların da alt solunum yollarını da etkilemesi sonrasında da maalesef buna bağlı ölümler gözlenmiştir.
Uzm. Dr. Sevin Karalar
