Tuvalet eğitimi; çocuğun uyku ve uyanıklık durumunda dışkı ve idrar kontrolünü kazanması, yardım ve hatırlatma olmadan tuvaletinin geldiğini fark ederek, tuvalete gidip gereksinimini gidermesidir. Çocukların psikososyal becerileri açısından önemli bir süreçtir. Eğitime başlama yaşı ve alışkanlığı kazanmak için geçen süre üzerinde birçok faktör etkin rol almaktadır. Tuvalet alışkanlığının kazanılmasında annenin eğitim düzeyi, ailenin sosyokültürel yapısı, gelir düzeyi, başlangıç yaşı, öğretim yöntemleri, yaşadığı ortam, tuvaletin tipi, eğitimi verenin bilgi sahibi olup olmadığı, çocuğun psikolojik durumu, cinsiyeti gibi birçok faktörün rol oynayabileceği ülkemizde ve yurtdışında yapılan çeşitli çalışmalarla gösterilmiştir. Tuvalet eğitiminin başlayacağı dönem 1-3 yaş aralığına denk gelmektedir. Bu dönem (1-3 yaş) çocuğun kendini fark ettiği dönemdir. Tuvalet eğitimine ne zaman başlanacağı konusunda her çocuk için geçerli bir tarih yoktur. Anal ve üretral sifinkterlerin istemli kontrolü genellikle çocuk yürümeye başladıktan sonra 18-24. aylar arasında sağlanır.
Tuvalet Eğitimine Hazır Olma İşaretleri
• Basit direktifleri takip etmesi
• Bağımsızlık gösterebilmesi ve “hayır’’ diyebilmesi
• Düzenli ve tahmin edilebilir bağırsak hareketlerinin olması
• Anne babayı taklit etmesi Kendi başına giysileri çıkarıp/giyebilmesi
• Oturağı kullanmaya ilgili olması
• 2 saat boyunca altının kuru kalabilmesi ve ıslak alt bezinin azalması
• Yürüme, oturma ve çömelme gibi kaba motor becerilerin gelişmesi
• Boşaltım gereksinimini sözlü ya da sözlü olmayan iletişim yöntemleri ile anlatabilmesi
• Kirli alt bezinden rahatsız olması ve hemen değişmesini istemesi
Tuvalet Problemlerine Duyusal Bakış
Çocukların tuvalet alışkanlığı edindikleri ya da edindikten sonraki dönemlerde tuvalet kaçırma ya da tutma sorunlarında önemli nedenlerinden bir tanesi duyu bütünleme problemleridir. Duyu bütünleme problemleri olan çocuklar tuvalet alışkanlığı edinmekte zorlanırlar. Bunlara neden olan duyusal problemleri aşağıda inceleyelim.
Çocuk vücudundan gelen sinyalleri algılamakta problem yaşayabilir. Tuvalet aktivitesindeki problem interoseptif duyu (iç algı duyusu) ile ilgili ise çocuk tuvalet ihtiyacını fark etmeyebilir. Dokunma duyusu ile ilgili problem varsa çocuk ıslaklığı fark etmeyebilir ve bundan dolayı mesane kontrolünün gelişmesinde sorun yaşayabilir veya ıslaklıktan hoşlandığı için bunu devam ettirebilir. Proprioseptif (vücut farkındalık) duyu ile ilgili bir problem varsa mesane kaslarının gücünü ayarlamakta zorlanabilir ve tuvaletini tutmakta güçlük çekebilir veya mesane kaslarını kastığında gelen uyarımı almak için tuvaletini tutabilir. Vestibüler (denge duyusu) sistemle ilgili problem varsa denge problemleri yaşar ve tuvalette dengeli oturmakta zorluk yaşayabilir veya tuvalete düşüyormuş gibi hissedebilir. Postüral kontrol ile ilgili problem varsa belirli süre aynı pozisyonda kalmakta zorluk yaşar bu da tuvalette pozisyonunu korumasını zorlaştırır. Koku ile ilgili bir problem varsa tuvaletin kokusundan rahatsız olabilir veya kokusunu sevdiği için tuvaletini tutmak istemeyebilir. Görsel duyu ile ilgili problem varsa tuvaletinin görüntüsünden rahatsızlık olabilir veya korkabilir. İşitme duyusu ile ilgili bir problem varsa sifon sesinden rahatsız olabilir ve tuvalete girmek istemeyebilir. Yemek seçiciliğinden kaynaklı düşük lifli veya katı gıdalarla besleniyorsa tuvalet problemleri yaşayabilmektedir.
Tuvalet aktivitesine katılım performansı duyusal gelişim sürecinden etkilenmektedir. Duyu bütünleme sorunu günlük yaşama katılım isteğini azaltmaktadır. Tuvalet eğitiminde karşılaştığınız sorunlara ilişkin ergoterapistte danışabilirsiniz.
KAYNAKÇA
Deniz, Ç. & Görak, G. (2016). Çocuklarda tuvalet eğitimi ve kullanılan yöntemler. Jaren, 4(1), 59-64.
Önen, S. Aksoy, İ. Taşar, M. A. & Bilge, Y. D. (2012). Çocuklarda tuvalet eğitimini etkileyen faktörler. Bakırköy Tıp Dergisi, 8(3), 111-115.
