Hirşutizm, kadınlarda erkeklik hormonuna (androjene) hassas bölgelerde (örneğin üst dudak, çene, orta göğüs, üst karın, sırt ve kalçalar) siyah kaba kılların (terminal kıllanma) fazlalığı nedeniyle ortaya çıkan erkek tipi kıllanmadır. Normalde kadınlarda meme başında birkaç siyah kıl dışında göğüs ve omuzda siyah kıl bulunmaz. Erkeklik hormonu fazlalığı durumunda yüz, boyun, göğüs ve alt karında kıllanma meydana gelir.
Hirsutizm kadınlarda yaygındır ve erişkin kadınların yüzde 5 ila 10'ununda saptanmaktadır. Özellikle yüzde ve vücutta kıllanma artışı kozmetik ve psikolojik sorunlara neden olmaktadır.
Hirşutizm, çoğunlukla altta yatan bir hastalığın neden olduğu erkeklik hormonu fazlalığına bağlı olarak gelişen bir cilt bulgusudur. Genellikle over ve böbrek üstü bezinin problemlerine bağlı ortaya çıkmaktadır. Hirşutizmin en sık nedeni polikistik over sendromudur.
Hirşutizm, çoğunlukla tedavi edilebilir bir hastalıktan dolayı olmakla birlikte altta yatan ciddi bir hastalıktan da dolayı ortaya çıkabilir. Özellikle kısa sürede ortaya çıkan aşırı kıllanma yanında ses kalınlaşması, kaslarda büyüme, memelerde küçülme ve kliteromegali olması durumunda dikkatli olunmalıdır.
Kıllanma fazlalığının şiddetini objektif olarak derecelendirmek için geliştirilmiş Ferriman-Gallwey skoru kullanılmaktadır. Ferriman-Gallwey skorunda 9 farklı vücut bölgesinin (üst dudak, çene, göğüs, üst ve alt karın, sırt, bel, üst kol ve baldırlar) kıllanması değerlendirilmektedir. Değerlendirilme yapılan her bölgeye kıllanma derecesine göre puan verilmektedir. Siyah kaba kıl (terminal kıl) yoksa 0 (sıfır) puan verilirken yoğun siyah kaba kıl (terminal) varsa 4 puan verilerek kıllanmanın şiddeti belirlenmektedir. Hastalar 0 (sıfır) ile 36 arasında puan almaktadırlar. Ferriman-Gallwey skorunda 8 ve üzeri puan alanlar hirşutizm olarak kabul edilirler. 8-15 arası puan alanlara hafif hirşutizm; 16-25 arasında alanlara orta hirşutizm ve 26 ve üzeri puan alanlara ağır hirşutizm olarak tanımlanırlar. Ferriman-Gallwey skoru özellikle tedaviye yanıtı değerlendirmek için faydalıdır.
Hirsutizm kadınlarda değerlendirilirken sadece Ferriman-Gallwey skor puanı değil aynı zamanda hastanın yaşam kalitesi üzerinde hirsutizmin etkisi değerlendirilmelidir. Çünkü Ferriman-Gallwey skoru düşük olmasına rağmen özellikle yüz ve boyunda aşırı kılların varlığından önemli bir psikolojik ve kozmetik sıkıntı yaşayabilir. Gerekirse hastada depresyon varlığı bile araştırılmalıdır.
Hirsutizmli kadınların çoğuna tedavi başlanılmaktadır ve başarı oranı yüksektir. Ancak hirsutizm tedavisinden en önemli noktalardan biri sabırlı olmaktır. Bir saç folikülünün büyüme evresi yaklaşık altı aydır. Bu nedenle tedavi esnasında 6 aydan önce kıllanmada önemli bir azalma gerçekleşmez. Tedavinin etkisini görmek için en az 6 ay tedaviye devam edilmesi şarttır. 6 aylık tedavi sonrasında tekrar hasta değerlendirilmelidir. 6 ayın sonundaki değerlendirme sonucuna göre ilaç ekleme veya yeni bir ilaca geçilmesi uygun olacaktır.
Hirsutizm tedavisinde ilk tercih doğum kontrol haplarıdır. Doğum kontrol hapı kullanımı esnasında etki görmek için en az 6 ay kullanılması gerekmektedir. Ancak 6 aylık doğum kontrol hapı kullanılmasına rağmen kıllanmada yeterli bir azalma görülmezse hormon düzeyini azaltan ilaç ilavesi yapılabilir. Doğum kontrol haplarının kullanılması, hem hirsutizm ve sivilcelerin azalmasında etkili olur hem de rahim için faydalı etkileri vardır.
Diğer taraftan kıllanmanın çok fazla olması gibi bazı özel durumlarda hem doğum kontrol hapı hem de hormonların düzeyini azaltan ilaçlar birlikte verilebilir. Ancak bu tedaviler, hirşutizmi tamamen ortadan kaldırması her zaman mümkün değildir. Diğer taraftan bu tedaviler, kılların daha çok zayıflamasına, daha yavaş uzamasına ve/veya daha az sıklıkta kozmetik kullanımı (tıraş, ağda, epilasyon) gerekeceği unutulmamalıdır.
Fazla kilolu kızlarda, hirsutizm için verilecek tedavilere ek olarak, kilo vermek için yapılacak yaşam tarzı müdahaleleri de çok önemlidir. Özellikle kilo fazlalığı olan kızlarda kilo vermenin çok olumlu etkileri olur. Kilo vermek, insülin direncinde iyileşmeye, erkeklik hormonlarında azalmaya ve adet düzensizliğinin iyileşmesine yardımcı oldu.
